Hieronymus Laski’nin ikinci İstanbul seyahatına dair günlüğünden kesitler.
Lâtince.
Egi illi gratiasiet addidi summam me habere fiduciam in bonitate ac prudentia Imperatoris et authoritate Bassae: quum Imperator non habeat iustam causam irascendi pro isto exercitu.quoniam si induciae non sunt, humanum est faceré prouisionem de bello ne prouinciae pereant, ethomines ut bruta sine aliqua tuitione abducantur. Proptereaque ostendi Caesarem Carolum uenisse, ut si pax firmari non posset, ut Christianitati prospiciat, nihilominus paratum eum esse, et cupere amiciciam et pacem cumTurcarum Imperatore inire, si id gratum et acceptura sit futurum Imperatori huic. Hic quçsiuit a me Bassa ubi esset Caesar. Respondí, illum hoc mense Nouembre uenturum Ratisbonam, uoluitque scire ubi esset Ratisbona, et quam longe sit supra Yiennam. Interrogauit me cur non contulisset Caesar Regi Francise Mediolanum sicuti promiserat. Respondí, nondum esseterminum ut detur Mediolanum Gallo, quoniam Caesar locaturus sit fìliam suam filio Régis Franciae : filia autem non coaluit, ncque etiam filius ut nuptias faceré possent. Intra lamen annos aliquot, nuptias futuras, et Mediolanum futurum in manibus filij Regis Franciae. Admirabatur Bassa, et interrogauit an scirem haec certe. Respondí. me non interfuisse tractatui, hoc me tamen ab amicis meis uiris magnis habuisse, etpropterea me certe nescire. Tune Bassa uolebat uocare Rinconem, qui tune erat, quum ego ingressus sum, in domo sua. sed ad Gallatam abiuerat. Praeuenerat me autem Rincón ad Bassam, quoniam a Rege suo beri acceperat missas, per unum nunctium Gallum, ubi multum Bassa mirabatur, et rogabat me dicerem illi an esset nera amicicia Inter Caesarem et Gallum. Respondí. Bassam posse ex coniectura concipere, quae et quanta sit Inter eos amicicia, quum sciat Caesarem cum paucissimis uenisse in mediam Franciam, ibique cum Rege Franciae in summo honore, amoreque, duobus mensibus uersatum fuisse. Dicit Bassa. Nos intelligimus Caesarem nolle stare promissis Gallo factis et nouos nunc tractatus faceré cum Rege ilio, longeque nunc alia loqui quam fiierat loquutus tune, quum apud Regem in Francia fuisset. Sed uadant inquit haec, tu eras ut dixi Bassas accedes, apud quos prudenter ages. Sexto Die Fui apud tres Bassas. cum quibus magnam habui contentionem, propter istum exercitum apud quos ijsdem usus sum rationibus quibus et apud Ludffi. Bassam. Et unicuique.dedi, duas ex aurea tela, duas ex ueluto et totidem ex Damascho uestes, et unam ligaturam pellium Sabellinarum. Eodem die Ludffi Bassa ad me misit. Significando, quod difficulter impetrauit, ut me Imperator
Kendisine teşekkür ettim ve ekledim ki Padişah'ın iyilik ve sağduyusu ile Paşa'nın yetkinliğine tam güvenim bulunmaktaydı. Ancak, Padişah'ın bu orduya sinirlenmek için haklı bir sebebi yoktu, zira ateşkes olmadığında eyaletlerin yitirilmemesi ve insanların hayvanca alınıp götürülmemesi için tedarik edinmek insanca bir tepkiydi. Bundan ötürü, anlattım ki, Kayzer Karl sulh bağlanamazsa diye Hristiyanlığı gözetmek adına geliyordu. Bununla beraber, eğer kendisi kabul eder ve hoş karşılarsa, Türklerin Padişahı'yla dost olmaya ve barış yapmaya istekli ve hazırdı.
Paşa benden Kayzer'in nerede olduğunu sordu.
Ben de "Kasım ayında Ratisbon'a gidecekti", dedim.
Ratisbon'un nerede olduğunu ve Viyana'dan ne kadar yukarıda olduğunu sordu. Sonra da Kayzer'in neden söz vermiş olduğu gibi Fransa Kralı'na Milan'ı iade etmediğini sordu.
Cevap olarak Milan'ın Fransa'ya verilmesinin henüz kararlaştırılmadığını, zira Kayzer'in kızın Fransa Kralı'nın oğluna verileceğini söyledim. Devam ettim: Ancak, ne kız birleşti ne de oğlan evlenebildiler. Yine de birkaç yıl içinde evlilik gerçekleşecek ve Milan Fransa Kralı'nın oğlunun ellerinde olacak.
Paşa şaşırdı ve bundan emin olup olmadığımı sordu.
Cevap verdim: "Anlaşma imzalanırken orada değildim, ancak önemli konumlarda olan arkadaşlarımdan bunları öğrendim ve bu yüzden de kesin olarak bilemem".
Sonra Paşa, Rinçon'u çağırmak istedi. Rinçon ben geldiğimde evindeydi ancak Galata'ya doğru kaybolmuştu. Rinçon benden önce Paşa'ya gelmişti, zira dün kralından Fransız bir sözcü [nunctium] aracılığıyla mektuplar varmıştı. Paşa çok şaşırmıştı ve Kayzer ile Fransız [Kralı] arasında gerçekten de dostluk olup olmadığını sordu.
Cevapladım: "Paşa onlara arasında ne nitelikte ve ne boyutta bir dostluk olduğunu tahmin edebilir. Öyle ki Kayzer elinde çok az şeyle Fransa'nın orta yerine geldiğinde Fransa Kralı'yla şeref ve muhabbet içerisinde iki ay geçirdi."
Paşa lafı aldı: "Duyduğumuza göre Kayzer Fransız [Kralı'n]a verdiği sözü yerine getirmek istemiyormuş ve kendisiyle yeni anlaşma yapıyormuş; ayrıca Fransa'da Kralın yanındayken şimdiye kadar olduğundan daha uzun süre konuşmuş. Ancak bunları şimdi geçelim, zira dediğim gibi, yarın Paşalarla görüşeceksin ki yanlarında bilgece davranmalısın"
Altıncı Gün [Kasım]
Üç paşayla uzunca görüştüm ve hem onlara hem de Lütfi Paşa'ya ordu mevzuunu muhtelif iddialarla açıklamaya çalıştım. Ayrıca her birine iki simli, iki helezonik [ex voluto] örgülü ve Şam kumaşından yelek ve bir de kakım kürkü verdim. Aynı gün Lütfü Paşa bana haber yolladı. Güçlükle de olsa Padişah'ın beni huzura kabul sözünü elde ettiğini belirtti.