Habsburg elçisi Cornelius Duplicius Schepper'in 1534 tarihli nihai raporu / sefaretname (21. sayfa).
Latince
49
quam enim Thurcae propter mullos respectus regnum illud sunt deserturi: sed
retinebunt illud quamdiu poterunt.
Respondit Cornelius. Cum adiutorio dei regem Ferdinandum illud
regnum bene retenturum esse si modo haberet semel totum. Non enim defuturum
auxilium fiatris sui Caesaris Caroli , et aliorum amicorum. Deinde multa
loca et passus in eo regno esse qui facile possunt fortifìcari et muniri, et per
hoc impediri introitus Thurcarum , aut saltem eorum conatus frustrari.
Respondit Aloisius Griti. Hoc modo regnum illud seruari non posse.
Nam vt maxime munirentur loca et passus: Thurcas nihilominus perpetuis
excursionibus regnum illud exhausturos, et in obsidionibus etiam locorum
perseueraturos. Ideo inquit cogitandum est de capite inuadendo.
Si Christiani inquit pacem haberent quam facile esset vniuersa Grecia
potiri et minore Asia ? Inuenirentur centum mìlia hominum optimorum qui
se exercitui Christianorum. Et quare inquit non facit Imperator Carolus veram
amicitiam cum rege Francorum : dato ipsi aliquo paruo vt postea magnum
aliquid et maximum assequatur?
Respondit Cornelius. Quid vellet illi dare cum ipse Francorum Rex
nihil petat? Verum est quod vulgo dicitur ipsum velie habere ducatum Mediolani,
et regnum Neapolis, et nescio quae alia. Sed ipsum regem haec publice
non petere.
Respondit Aloisius Griti. Tu inquit scis res Francorum solum per
coniecturas, sed ego scio illas in vçritate, et quomodo se habent. Si daretur
fìlio regis Franciae ducatus Mediolani, et crearetur in regem Thusciç quid hoc
ad Carolum Caesarem? Quum presertim regnum illud Thusciae non duraret,
nisi ad vitam pontiilcis.
Respondit Cornelius. Regem Francorum si ducatum Mediolani haberet
forte non esse quieturum sed ad vlteriora annisurum. Ideoque bonum
esse obstare principiis. Mirari se Cornelium quod Caesar Thurcarum ipsi
dixisset Carolum Caesarem habere multas terras quas reddere deberet regi
Francorum.
Respondit Aloisius Griti. Rem Thurcarum venisse ad summum. Dicere
ipsos quod vehnt. Si autem Carolus Caesar vellet serium aHquid contra
Thurcas faceré, opus esse imprimis collecta pecunia, ne exercitus ille aHquid
diriperet, sed amicitias incolarum sibi pararet, et ob id deberet esse satisfactus.
Hoc enim si principio fìeret, statim post omnia haberentur ad manum
commeatus, pecuniae, in maxima quantitate, et centum miha hominum. Et
[ s. 49 ] bu krallığı Türkler pek çok sebepten ötürü bırakmayacaklardır: Bilakis, tutabildikleri kadar ellerinde tutacaklardır.”
Cornelius cevapladı: Tanrı’nın yardımıyla Ferdinand Kral mezkur krallığı pekala elde edecektir, ve kısmetse de tümünü ele geçirecektir. Gerek ağabeyi Kayzer Karl’ın gerekse sair dostlarının da destekleri eksik olmayacaktır. Ardından bu krallıkta bulunan pek çok mahal ve derbent rahatlıkla tahkim ve teçhiz edilebilir. Böylece Türk akınları önlenecek ya da en azından teşebbüsleri sekteye uğratılacaktır.
Alvise Gritti cevapladı: O krallık bu şekilde muhafaza edilemez. Yol ve derbentleri istedikleri kadar tahkim etsinler: Türkler yine de aralıksız akınlarla bu krallığı bitap kılacaklar ve kuşatmalarına devam edeceklerdir. Bu yüzden işgalden önce iyi düşünmek gerekir.
“Eğer Hıristiyanlar beynlerinde sulh tesis etse, tüm Rumeli’ni ve Anadolu’yu fethetmek çok kolay olmaz mı? Hıristiyanların ordusuna katılacak en iyisinden yüz bin adam bulunabilir. Neden İmparator Karl Fransa Kralı ile hakiki dostluk kurmuyor? Fransa Kralına vereceği küçük bir tavuğun akabinde eline büyük bir kaz geçmeyecek mi? ”
Cornelius cevapladı: “Fransa Kralı bir şey talep etmezken Kayzer ona ne vermek isteyebilir ki? Milan Dukalığını istediği söylentileri doğrudur; ve de Napoli’yi, ve de başka bilmem nereleri… Ancak, Fransa Kralı bunları ayan beyan söyleyemez.”
Alvise Gritti cevap verdi: “Sen Fransa meselesini ancak çıkarımlarınla bilmektesin; lakin ben olan biteni hakikatiyle bilirim. Şayet Fransa Kralı’nın oğluna Milan Dukalığı verilir ve Toskana Kralı yapılırsa, Kayzer Karl’a ne olur ki? Özellikle de mezkur Toskana Krallığı’nın miadı ancak Papa’nın hayatıyla sınırlanmış olursa.”
Cornelius konuşmaya başladı: “Şayet Fransa Kralı Milan Dukalığını ele geçirirse belki yine de tatmin olmayacak ve daha fazlasını isteyecektir. O yüzden en baştan dur demek daha evladır. Padişahın bana Kayzer Karl’ın Fransa Kralı’na geri vermesi gereken pek çok memaliki olduğunu söylemesine hayret ediyorum!”
Alvise cevap verdi: Türkler artık coşmuştu; ne isterlerse onu söylüyorlardı. Ancak şayet Kayzer Karl Türklere karşı ciddi bir şeye kalkışmak istiyorsa, evvela para toplayıp ordusunu ziyan etmemeliydi. Tebaasının dostluğunu kazanmalı ve bundan tatmin olmalıydı. Eğer bunu yapmaya muvaffak olursa ardından zaten her şeyi elde edecekti: Bol miktarda erzak, para ve yüz bin adam. Daha [ s. 49 ]