Habsburg elçisi Cornelius Duplicius Schepper'in 1534 tarihli nihai raporu / sefaretname (20. sayfa).
Latince
48
Quumque rediret ad loannem quem ipse regem vocat adduxisse secum aliquot
capitula à rege Franciae , ab ipso loanne comprobanda. In quibus vnum
fuit ne Joannes posset cum aliquo foedus pacemue inire: non accedente consensu
regis Francorum. Et ob id vicissim promisisse regem Franciae ipsi loanni
in singulos annos triginta milia ducatorum annuç pensionis et misisse eam pecuniam
presentem. Accepto hoc nuncio Joannes Rex inquit Aloisius Griti, me
consuluit. Ego respondí neutiquam hunc tractatum esse acceptandum propterea
quod propter eam summam pecuniç se faceret Sclauum. Se Aloysium Griti
qui non esset rex Franciae , tantum posse ipsi loanni in singulos annos dare
ne id faceret. Sic cum condescenderé nollet neque tractatum illum acceptatum
esse, neque receptam pecuniam. Quae res inquit male habuit regem Franciae;
mihique postea per ipsius oratorem est exprobrata.
Hieronymum autem Lasky esse valde inconstantem ait. Verum esse
ipsum causam esse quod ego Aloisius inquit me intromisi in negocia Hungarica.
Quia cum hie esset et ne obolum quidem haberet: ego ipsum adiuui data
ipsi mutuo summa pecuniae. Nunc quidem desyderat esse Vayuoda Transyluaniae,
sed dissentiit cum loanne Rege. Ideo ipsi nunc post mortem Banfy lanus,
responsum est ab eodem loanne, quod sine me Aloisio qui sum gubernator:
non potest illud officium conferre. Scribit autem ad me Lasky rogans
pro eo officio. Et viceuersa loannes, ne illud alieni conferam priusquam eò
peruenero. Ideo ego nunc in Transyluaniam profìciscor. Et postea veniam Budam.
Tune demum significabo Serenissimo regi Ferdinando de aduentu meo ,
ne videatur res inter nos composita esse. Se enim Aloisium habere mandare
omnibus qui in regno sunt Hungariae, tam equitibus qui sunt septingenti praeter
fámulos: qui soluuntur stipendio Thurcarum quam iis qui in nauibus sunt.
Alere enim Caesarem Thurcarum suo stipendio vltra sex milia hominum in eo
regno : et ad ea de suo expenderé vltra ducenta milia ducatorum. Neque ex
eo regno habere ipsum Caesarem proüentum vnius obuli. Hinc fréquenter propositum
esse à Bassis de ponendo Sansacho in Buda: sed se Aloisium semper
restitisse quibuscumque potuit rationibus eos deterrendo.
Hungaii. Immo me inquit Aloisius voluerunt faceré in eo regno Beglerbey sed nolui
esse. Nosco enim nationem illam esse malignam et infidam. Et si contingeret
Ferdinandum regem habere totum illud regnum, omnino oporteret antiqua
illa capita Hungarorum demetere. Alias numquam fore securam pacem
quin semper aliquid sint molituri. Sed quomodo Ferdinandus Rex inquit posset
illud regnum Hungariae si ipsum haberet: defendere contra Thurcas? Num
[ s. 48 ] Kral olarak hitap ettiği Yanoş’a döndüğü zaman yanında Yanoş tarafından tasdiklenmek üzere Fransa Kralından birkaç şürut da getirmişti. Bunlardan birinde Yanoş’un eğer Fransa Kralının izni yoksa kimseyle ittifak ya da sulh tesis edemeyeceği ifade ediliyordu. Bunun karşılığında da Fransa Kralı, Yanoş’a her yıl otuz bin duka yıllık yardım vaadinde bulunuyordu. Alvise “Bu sözcüyü kabul ettikten sonra Yanoş Kral bana danıştı” dedi. “Ben de bu şartlardan hiçbiri kabul edilemez, zira bu meblağ için kendisini uşak yapmaya değmez dedim.” Alvise Gritti kendisi Fransa Kralı olmasa da aynı meblağı bu anlaşmayı kabul etmemesi için Yanoş’a her yıl verebilirdi. Böylece bu anlaşmayı kabule tenezzül buyurmayı reddetti, parayı da kabul etmedi. “Ancak Fransa Kralı bu duruma çok bozuldu: Bana daha sonra ilçisi vasıtasıyla sitem etti.”
“Hieronymus Laski de oldukça güvenilmez biridir. Onun yüzünden Macaristan meselesine dahil olduğum doğrudur. Zira o beş parasız burada beklerken kendisine ben belli bir meblağ yardımda bulundum. Şimdi bir de kalkmış Erdel Voyvodası olmak istiyor, ancak Yanoş Kral’la ters düşüyor. Şimdi Banffy Yanoş’un ölümünden sonra Yanoş Kral’dan kendisine cevap verilmiştir ki ben gubernator Alvise olmadan o makamı bahşedemez. Ancak yine de Laski bana yazıp bu makamı rica etti. Yanoş da yazdı, ancak oraya gitmeden önce kimseye böyle bir makam devredemem. Bu meselelerde ötürü şimdi Erdel’e gidiyorum. Ardından da Budin’e geçeceğim. Ardından da Ferdinand Kral Hazretlerine gelişimi bildireceğim ki beynimizdeki meselenin hallolmuş olduğunu düşünmesin.” Alvise’nin Macaristan Krallığı’nda bulunan herkese emir buyurma yetkisi vardı; ayrıca maiyetleri hariç olmak üzere yedi yüz atlısı vardı. Bunların ödemesi tıpkı gemilerdekilerin olduğu gibi Türkler tarafından yapılıyordu. Padişah bunlardan başka o krallıkta altı bin kişiyi daha beslemektedir. Bunlar için de cebinden iki yüz binden fazla duka harcamaktadır. Bunun karşılığında oradan tek bir akçe bile gelmemektedir. Bu sebeple paşalar tarafından sürekli Budin’e bir sancakbeyi konulması teklif edilmektedir: Ancak Alvise her daim bulabildiği türlü türlü iddialarla onları bu fikirden caydırmak için direnç göstermektedir.
“Hatta”, Alvise devam etti, “beni o krallığa Beylerbeyi yapmayı istediler ama ben reddettim. Zira o halkın bedhah ve sadakatsiz olduğunu biliyorum. Ayrıca şayet Ferdinand Kral bu krallığın tümünü devralırsa, kesinlikle oradaki eski liderlerin kafalarını biçecektir. Yoksa oranın güvende olması mümkün değildir- öbür türlü sürekli bir isyan vuku bulacaktır. Ancak Ferdinand Kral Macaristan Krallığı’na -şayet olursa- nasıl sahip olabilir? Türklere karşı muhafaza yoluyla mı? Asla [ s. 48 ]