Projenin tarihsel ve coğrafi kapsamı, veritabanına ana temel olarak alınmış olan Venedikli devlet adamı Marino Sanuto’nun [öl.1536] I Diarii adıyla bilinen günlük kayıtlarının kapsamı ile hemen hemen paraleldir. Venedik Cumhuriyeti’nin resmi tarihçisi olmayı hayal eden Marino Sanuto 1496’da tutmaya başladığı günlüğüne 1533 yılına kadar aralıksız devam etmiştir. Sanuto’nun günlükleri Venedik’de 1879-1902 yılları arasında 58 cilt halinde basılmış, 1969 yılında ise tıpkıbasımı yapılmıştır. Venedik Cumhuriyeti’nin resmi tarihçisi olma azmindeki Sanuto günlüklerini yazmaya hayal ettiği büyük tarihi yazmaya hazırlık olarak başlamıştır. Bu nedenle eline geçen her belgeyi, duyduğu her haberi, yaptığı her görüşmeyi, şahit olduğu her olayı titizlikle kayıt altına almıştır. Arzuladığı makama hiçbir zaman kavuşamamış olmakla birlikte kaydetmekten hiç vazgeçmemiştir. Sanuto’nun kayıtları diplomatik yazışmalardan devletler arasındaki anlaşmalara, söylenti ve dedikodulardan dost sohbetlerine, şenliklerden cenazelere kadar geniş bir yelpazede haber ve bilgi akışını kapsar. Yazarın kaynakları diplomatik mektuplar ve resmi yazışmalardan kişiler arasındaki gayrı resmi yazışmalara, tüccarlardan yolculara, başka kentlerde yaşayan Venediklilerden şehirdeki yabancılara kadar değişken bir kitleyi kapsar. Robert Finlay, Sanuto’nun günlükleri üzerine yaptığı çalışmada günlüklerin bir aşamada günlük olmaktan çıkarak yeni bir tarihyazımı biçimine dönüştüğünü belirtir. Marino Sanuto’nun günlükleri Osmanlı tarihi açısından da son derece zengin bir kaynak değeri taşımaktadır. Sanuto’nun başta İstanbul olmak üzere Osmanlı İmparatorluğu’na bağlı pek çok başka şehirden gelen mektupları biriktirmesinin yanı sıra, Venedik’e diplomatik ve/ya ticari amaçla yolu düşen kimselerle bizzat vakit geçirmiş olması ve bulunduğu görevler gereği resmi yazışmalara vakıf olması günlüklerini vazgeçilmez kılmaktadır.

Proje kapsamında Sanuto’nun günlükleri dönem kaynaklarının 19. yüzyılda derlenerek basılmış olan başlıca arşiv derlemeleriyle karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Kaynakları ve yazılış biçimi açısından Sanuto’nun günlükleri ile kıyas kabul edebilecek nitelikte olmasa da Girolamo Priuli’nin (öl. 1546) (I Diarii di Girolamo Priuli, AA. 1494-1512, ed. Arturo Segre ve Roberto Cessi, Città di Castello: Casa Editrice S. Lapi, 1912-1938, 4 cilt) günlüklerinin de bu bağlamda zikredilmesi gerekir. Priuli’nin günlükleri Sanuto’nunki kadar hacimli olmamakla birlikte ilginç detaylar içermektedir ve Osmanlı tarihçileri tarafından pek dikkate alınmış değildir. İngiltere’ye yansıyan yazışmalar da karşılaştırma açısından önem taşımıştır.  

19. yüzyılda İngiliz tarihçiler Avrupa arşivlerindeki vesikalar arasından İngiltere tarihi ile ilgili olan kısımları çevirip hacimli bir seri oluşturmakta kullanmışlardır. Calendar of State Papers adıyla anılan proje bize bir kez daha yabancı arşivlerdeki kaynakların önemini işaret eder. Yakın bir zamanda söz konusu kayıtlar dijital ortamda araştırmacıların kullanımına açılmış bulunmaktadır (http://www.british-history.ac.uk). Bu çalışmada, mercek altına dönemi ihtiva eden Calendar of State Papers Relating to English Affairs in the Archives of Venice (1867-1872) adı altında toplanan ciltlerden beşinin yanı sıra Letters and Papers, Foreign and Domestic, Henry VIII (1867-1920) adı altında toplanan ciltlerden sekizi, ve Calendar of State Papers – Spain adı altında toplanan ciltlerden dokuzu incelemeye tabi tutulmuştur. 

Projenin üzerinde durduğu bir başka birinci kaynak derlemesi de 19. yüzyılda Macar arşivci Antal Gevay (öl.1845)tarafından hazırlanan, V. Karl, I. Ferdinand ve diğer Habsburg hanedan mensupları arasındaki yazışmaların yanı sıra diplomatik muhaberatı da içeren Urkunden und Actenstücke zur Geschichte der Verhaltnisse zwischen Oesterreich, Ungern und der Pforte im XVI. und XVII. Jahrhunderte. Erster Band. Gesandtschaft König Ferdinands I. an Sultan Suleiman I. 1527-1532 (Wien, 1840 [1838]-42) adlı eser olmuştur. On altıncı yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu ile hem Macaristan’da, hem de Akdeniz’de emperyal bir mücadeleye giren Habsburg hanedanının resmi yazışmaları bize onların Osmanlı algısı ile ilgili önemli bilgiler vermekle kalmaz, aynı zamanda İstanbul, Viyana, Valladolid gibi dönemin siyasi merkezleri arasındaki haber akışını takip etmemize de yardımcı olmuştur.

Gene bu iki amaca hizmet eden başka bir kaynak da Ernest Charrière’in (öl.1865) Négociations de la France dans le Levant, ou, Correspondances, mémoires et actes diplomatiques des ambassadeurs de France à Constantinople et des ambassadeurs, envoyés ou résidents à divers titres à Venise, Raguse, Rome, Malte et Jérusalem, en Turquie, Perse, Géorgie, Crimée, Syrie, Egypte, etc., et dans les états de Tunis, d'Alger et de Maroc (Paris: Impr. Nationale: 1848-60) adlı 4 ciltlik eseridir. Charrière bu eserinde İstanbul’daki Fransa elçisinin kralına yazdığı mektuplar başta olmak üzere Akdeniz’in çeşitli yerlerinden (Roma, Venedik, Rodos, Malta, vs.) Paris’e yazılan ve içinde Osmanlı İmparatorluğu ile ilgili detaylar bulunan belgeleri Fransa arşivlerinden toplamış ve bir araya getirerek değerli bir külliyat oluşturmuştur.

Bu projenin temel amacı erken on altıncı yüzyılda Akdeniz bölgesinde haber trafiğinin dinamiklerinin belirlenmesi, yayılan haberlerin incelenmesi ve değişik kaynaklardan elde edilen haberlerin karşılaştırmalı değerlendirmesi idi. 

Birincil kaynaklardan elde edilen bu verilerin işlenebilir hale gelmesi için dijital bir veri tabanı hazırlanmıştır. AHTO Veritabanı açık kaynak kodlu bir içerik yönetim sistemi olan Drupal kullanılarak tasarlanmıştır. AHTO esnek bir sistem olan Drupal sayesinde çapraz arama yapılabilen ve kolay kullanılabilen nitel bir veri tabanıdır. İncelenen haberler bu veritabanına girilmiştir.

Proje kapsamında ilk olarak dönem konularını işleyen ikincil kaynaklar taranmıştır. Taranan literatürün diplomasi, kültür, materyal ve savaş tarihi gibi çeşitli ve farklı temalar hakkında olmasına özen gösterilmiştir. Bu eserlerde dönem birincil kaynaklarının nasıl kullanıldığını görmek amaçlanmıştır. Bu taramada öncelikle literatürdeki eksiklikler ve boşlukları saptanmış, bunların nasıl giderilebileceği değerlendirilmiştir. Kapsamlı literatür taramasının bir diğer hedefi de proje kapsamında elde edilen verilerin analiz edileceği tarihsel bağlamı doğru oturtabilmek olmuştur.

İkinci aşamada projenin odaklandığı birincil kaynaklar incelenmiştir. Dijital olarak aranabilir hale getirilen ciltler anahtar kelimeler saptanarak teker teker taranmıştır. Kişi, olay ve yer bazlı anahtar kelimeler üzerinden tarama yapılması planlanmış, kişiler taraması elçiler üzerinden tamamlanmıştır. Olay üzerinden yapılan taramaların ortaya koyduğu bulgular üzerine yapılan analizler çeşitli konferanslarda sunulan bildiriler ve yayınlanan makaleler vasıtasıyla kamuoyu ile paylaşılmıştır.

Birincil kaynaklardan elde edilen verilerin işlenebilir hale gelmesi için dijital bir veri tabanı hazırlanmıştır. On Altıncı Yüzyılın İlk Yarısında Akdeniz Haber Trafiğinde Osmanlı İmparatorluğu (AHTO) veritabanı Sabancı Üniversitesi Bilgi Teknolojileri Departmanı’nın verdiği teknik destekle, açık kaynak kodlu bir içerik yönetim sistemi olan Drupal kullanılarak tasarlanmıştır. AHTO esnek bir sistem olan Drupal sayesinde çapraz arama yapılabilen ve kolay kullanılabilen nitel bir veritabanıdır. Marino Sanuto’nun 58 cilt halinde bulunan günlükleri ADOBE PRO DC Optik Karakter Tanıma yazılımından faydalanılarak dijital metin haline getirilmiştir. Optik Karakter Tanıma yazılımı her ne kadar metni kopyalanabilir hale getirdiyse de, gerek baskı kalitesi gerekse metnin 16. yüzyılda kullanılan Venedik lehçesi ile yazılmış olması nedeniyle tam verim alınamamıştır.

Proje kapsamındaki yayınlar ve sunumlar için linke tıklayınız: https://dhlab.sabanciuniv.edu/tr/yayinlar

AHTO veritabanı için tıklayınız: https://dhlab.sabanciuniv.edu/tr/ahto

Öğrenci projeleri çıktıları: VIII. Henry Döneminde Osmanlı Hakkındaki Haberler ve Dedikodular (201601, 201701, 201703)

Daha Önceki Araştırmacılar

Emeği Geçenler:

Daha fazla bilgi için N. Zeynep Yelçe veya Ela Bozok ile iletişime geçebilirsiniz.