Leonelli de Cheregatis decretorum doctoris, episcopi concordiensis, sanctissimi in Christo patris et domini nostri domini Alexandri divina providentia papae VI. referendarii domestici et oratoris, cum plena potestate legati de latere, propositio habita Augustae provincia Moguntinae, coram serenissimo Maximiliano rege romanorum, die decima Januarii MCCCCLXXXXVI.
Non sine divino nomine, Maximiliane Caesar Auguste, romanorum respublica in eam amplitudinem brevi tempore crevit ut universo pene orbi terrarum dominaretur, et sub unius denique imperatoris moderatione constituta non mediocrem et potentatus [24] et majestatis consequeretur accessionem: voluit namque Salvator noster romano florente imperio, Caesar, humanari, ut sponsa sua sacrosancta romana et universalis Ecclesia, quam suo preciosissimo sanguine fundavit, ubique terrarum christianae religionis vires propagaret. Pulchra admodum et sancta Dominus romanam Ecclesiam pariterque romanum imperium connexione copulavit, ut dum romanus pontifex qualem suum in terris vicarium catholicae Ecclesiae voluit praesidere, cum universo clero suo continuas pro sacri romani imperii incolumitate preces effunderet, et spiritali gladio, auctoritate sibi divinitus tradita, contumaces et rebelles imperio ad sanitatem redigeret, romanus(que) imperator, quem primarium Ecclesiae filium defensoremque constituit, humana qua pollet potentia, persecutores Ecclesiae comprimeret et in officio contineret. Invaluit usque adeo haec utriusque divina cognatio, ut gravissimi sanctissimique auctores (effati) sint, sacris innitentes eloquiis, romano imperio et Ecclesiae in terris militanti eodem ferme tempore finem esse affuturum. Interest igitur utriusque maiorem in modum se invicem contra quoscumque invasores offensoresque mutua defensione juvare. Renitentibus propterea romanis imperatoribus qui tunc Constantinopoli degebant, sanctam romanam Ecclesiam contra longobardos atrociter in eam saevientes defendere, Leo, eius nominis tertius, rom. pontif. romanum imperium in hanc inclitam nationem germanicam in personam Caroli primi imperatoris germani, cunctis qui aderant applaudentibus, transtulit; habitique sunt huius nationis inclitae principes supra caeteros gloriosissimi, qui summos pontifices sanctamque apostolicam sedem adversa pacientes, suis auxiliis suisque favoribus juverunt, et in pristinam tranquillitatem restituerunt. Nam, ut Othonem tertium Lothariumque secundum, romanorum imperatores praetermittam, qui ex Germania in Italiam descenderunt Romamque se contulerunt; ille ut laboranti romanae Ecclesiae succurreret, et Gregorium quintum primae sedis antistitem profugum in apostolico solio collocaret; hic ut Innocentium secundum romanum pontificem Petri Leonis schismatici factione pulsum in propriam sedem restitueret, et schisma penitus extingueret; Sigismundus imperator, quem, tamquam tibi, Caesar, domesticum exemplum libenter appello, cum ex tua illustrissima prosapia duorum amplissimorum regnorum haeredem et imperii demum successorem sibi quaesierit, nullis sumptibus nullisque laboribus pepercit, per quos pestiferum inveteratumque schisma ex Dei Ecclesia tolleret, ut unicus quem totus orbis adoraret summus [25] pontifex haberetur. Divus quoque genitor tuus Federicus, religiosissimus imperator, maximis romanam Ecclesiam turbinibus liberavit, cum sediciosorum hominum conventiculum cum idolo suo adversus apostolicam sedem erecto ex imperiali urbe Basilea expulit, et totam fere Germaniam a pernitiosissimo neutralitatis veneno, quo tunc erat infecta, incredibili sapientia vigilantique industria repurgavit, et ad veram apostolici throni obedientiam reduxit. Non minora abs te, Caesar, Alexander sextus pontifex maximus expectat, cum tu, illis, non minus in aeternae gloriae desiderio piaque erga sacrosanctam Ecclesiam devotione quam in imperio successeris, et ipse in ea calamitosa tempora inciderit ex quibus, nisi opera tua gratus fuerit, non solum de romanae Ecclesiae libertate dignitateque, verum etiam de tota Italia cum gravissimo romani imperii detrimento actum iri merito formidari potest. Audisti, Maximiliane Caesar, quantis, anno superiore, terra marique bellicis apparatibus rex gallorum in Italiam irruperit, et Italis, partim juvantibus, partim permittentibus, partim se ultro dedentibus, partim vero semetipsos deferentibus, maximum sibi in ea dominatum pepererit. Quam primum hos motus sensit summus pontifex Alexander, inauditam christianae reipublicae imminentem cladem reformidans, per litteras et nuntios, piissimi sapientissimique pastoris officio fungens, apud eundem regem opportuno tempore diligentissime egit ut, terminis suis contentus, aliena non invaderet, nec, crassantibus in religionem nostram infidelibus, christianam fraternitatem violaret atque contereret. Si quid vero juris neapolitano in regno, sicut praetendebat, sibi competere putaret, justicia, non armis, de ipso experiretur, seque
eiusdem regni supremum dominum, huius disceptationis judicem obtulit. Spretis ille tam sanctis summi patris monitis, conatus suos prosequi non destitit; quod ubi accepit pontifex
Alexander, Franciscum Picolominum sancti Eustachii diaconum cardinalem senensem, virum sane et eruditione et rerum usu ac religiosis moribus ubique terrarum probatissimum,
de latere suo legatum magnas illi pacis et in turcas belli, quod ipse velut belli in christianos primo gerendi titulum praeferebat, conditiones ad eum propositurum destinavit. Contempta quoque rex gallus tanti viri legatione, eoque se adire prohibito, quod et apud barbaros improbatur, sacri romani imperii et tuam, Caesar, ditionem non lacessitus
invasit, Pisarum namque civitate, quam predecessores tui romanorum imperatores, qui res italicas curaverunt, obsequentissimam semper habuerunt, portuque Liburno ac Sarzana
[26] cum arce sua et Petrasanta oppidis insignibus, nonnullisque aliis castellis occupatis, extortis a lucensibus et florentinis militum stipendiis, Florentiam velut triumphans cum
exercitu armatus ingressus, datis florentino populo quas voluit conditionibus, inde abiens senenses imperata facere coegit. Hi sunt omnes populi tui, Maximiliane Caesar, tuae urbes, tua oppida, quibus ille velut legitimus dominus imperavit, violatis sacri romani imperii juribus. Mox beati Petri apostolorum principis patrimonium maximis cum diversarum
nationum copiis minabundus aggreditur. Recipiebatur pacifice cum legionibus suis in urbes et oppida velut proprius princeps; cunctaque illis et publica et privata patebant, nec quicquam desiderare poterant quod non illis e vestigio praesto esset: ubicumque tamen ingrediebantur, captae a ferocissimis hostibus urbis lugubre spectaculum reddebant. Quis
est, bone Deus! tanta eloquentia, tanto dicendi usu praeditus, qui spolia, rapinas, caedes, stupra, atrocissimasque injurias sanctae romanae Ecclesiae subditis a gallis illatas referre queat? Multis vero eiusdem patrimonii oppidis et arcibus occupatis, appropinquante ad urbem rege cum copiis armatis bellicisque tormentis, misit iterum pontifex ad eum legatos de pace acturos, inter quos cum me quoque destinaverit, eas illi, tam honorificas, tamque utiles pacis conditiones proposui, ut nequaquam recusari debuerint. Non fuimus tamen, ut christiana religio cuius causa agebamus merebatur, exauditi, adortusque est rex, qui christianissimi vocabulo gloriabatur, almam urbem, sacro beatorum apostolorum Petri et Pauli sanguine dedicatam, pluries vi capere. Quod animadvertens pius pontifex, ut graviora pericula evitaret, coactus est illum cum ingenti variarum gentium exercitu in
urbem summa annonae penuria laborantem recipere, data tamen per eum prius fide publica, quod nulla in re almam urbem, summum pontificem, sacrum romanorum cardinalium collegium, curiales et populum romanum offenderet, et nihil penitus a summo pontifice peteret. Castra tamen in urbe posita sunt; non a sanctissimis Dei templis, non a religiosis monachorum coenobiis, non a sacerdotum, non a privatorum injuria temperatum, per mensem quo almam urbem oppressit. Quotidie caedes, quotidie rapinae, quotidie populationes domorum, effractiones et saevissime violentiae perpetrabantur; non sexui, non aetati parcebatur. Quis teterrimae illius noctis furibundum impetum referat, quo compulsus est pontifex in Hadriani molem confugere ne in scederatas quaerentium ejus manus incideret? Quis exprimat [27] facinorosas de expugnanda mole, de summo pontifice capiendo, de Dei Ecclesia et eius inconsutili tunica scindenda machinationes? Quas ut evaderet sapientissimus antistes, extorquenti contra promissam fidem gallorum regi, Zinzimum sultanum turcarum tyranni germanum, nunc incomparabili jactura in manibus ejus extinctum, sed diu antea, ut debebat, apud apostolicam sedem in tutissimum Italiae ac totius christianae religionis praesidium asservatum, duasque munitissimas arces tradidit, multaque alia grandia difficillimaque promisit, quae nemo sanae mentis a libera voluntate profecta esse judicaret. Discedens tandem ab urbe, nonnulla Campaniae oppida ad romanam ecclesiam spectantia expugnavit, et quibus voluit, sicut multa alia ad supremam romani pontificis jurisdictionem pertinentia, datis etiam prius in ipsa urbe super huiusmodi donationibus regiis diplomatibus, condonavit. Invasit deinde, contra summorum pontificum interdicta, quae quotannis in sacro die coenae Domini promulgantur, regnum neapolitanum ad romanam ecclesiam pertinens, et contemptis ecclesiasticis censuris, violenter occupavit; propositoque sibi, ex tanto rerum successu, totius Italiae imperio, non multo post inde movens cogitavit in reditu, nemine sibi resistere audente, universa sibi facile subjicere, expeditionis in turcas, quam cunctorum auribus inculcaverat, oblitus. Nam et tocius Hetruriae, et Genuae, ac Bononiae, Mediolanensiumque dominatum sibi nulla vi pollicebatur, tentavitque, miris modis, efficere ut pontifex ipsum in Urbe opperiretur; sed, calamitates oppidorum Ecclesiae per quae rex iter faciebat audiens, et praeteritorum memor, sapientissimaque celsitudinis tuae consilia magnifaciens, abiit una con(2) sacro reverendissimorum cardinalium collegio in montana cum festinatione, ut in monte salvum se
faceret. Coeperuntque tunc primum astuta gallorum machinamenta perfungi. Quamvis autem, jussu pontificis, omnia illis ulterius progredientibus oppida aperirentur, omniaque
necessaria ministrarentur, miserandam nihilominus agrorum et oppidorum continuarunt vastitatem, sequutaque est infanda illa civitatis tuscanensis dopopulatio, quae, non minus
crudelis et efferata quam Montisfortini et Montis Sancti Johannis oppidorum ab illis vi captorum, et Cajetae postea ab ipsis penitus desolatae habita est, cum truculentissimis senum et parvulorum ac foeminarum jugulationibus. Etiam ipsa Dei templa foedarunt, a quibus barbari quoque solent abstinere. Transiens inde in Tusciam, licet Senis, pulso
praesidio italico, gallorum, allemanorumque praesidium imposuerit, Genuae subjugationem [28] terra marique tentaverit, Pontremolum incenderit, Novariam occupaverit, in
omnibus his romanum imperium eorundem locorum supremum dominum magnopere offendens, inventis tamen qui ei viriliter repugnarent, magnae illae cogitationes evanuerunt.
Abiit nunc iratus in Galliam, relicta non parva equitum peditumque apud Astam manu, et per arcem hostiensem, quam nunc occupat, prohibet in urbem commeatus inferri;
paratque Genuae ingentium navium munitissimam classem, ut suis neapolitano in regno laborantibus suppetias mittat; congregat, ut ferunt, in Galliis validissimum exercitum, ut
vere novo redeat in Italiam potentior quam antea, et pristinas cogitationes exequatur. Timet summus pontifex, Maximiliane Caesar, christiani sanguinis effusionem; reformidat
Italiae vastitatem; considerat potentissimum turcarum tyrannum atrocissimum christianorum comunem hostem tantam contra nos rei bene gerendae occasionem non praetermissurum; sed in sublimitate tua, et in hac inclita natione suam omnem, status sui et apostolicae sedis, ac tocius Italiae universaeque reipublicae christianae servandae spem fiduciamque locavit. Vestrum est enim sacrosanctam romanam Ecclesiam, vestrum est Italiam, vestrum est romanum imperium, vestrum est catholicam fidem protegere atque tutari. Ad vos igitur me summus pontifex orandos exhortandosque destinavit, ut in tanta (2) [sic per: cum?]. [Nota per lʹedizione elettronica Manuzio] comunis periculi necessitate, beatitudini ejus sicut sperat, deesse nolitis. Quae super omnia vehementer exoptat ut rex gallorum, revocatis exercitibus et classibus suis, regnum neapolitanum antiquo possessori et a summo pontifice supremo eius domino titulum habenti Ferdinando regi pacatum relinquat, ac totam Italiam vexationibus eius liberam dimittat; et celsitudini tuae illustrissimoque filio tuo caeterisque confoederatis ablata restituat, ut tandem, vera securaque pace confecta, sancta et necessaria in turcas generalis christianorum expeditio ordinari et exequutioni mandari queat. In quam summus pontifex Alexander, non solum omnes suas et sanctae apostolicae sedis facultates se expositurum, ac decimas et alia subsidia impositurum quae in huiusmodi expeditionibus a praedecessoribus suis imponi consueverunt, verum etiam, una cum majestate tua et aliis catholicis principibus, se profecturum alacriter pollicetur, prout alias saepenumero obtulit. Si vero rex gallorum, quod Deus avertat, in suo proposito perduraret, manifeste cognoscit pontifex quod, nisi sublimitas tua, cum hac inclita natione tua, serenissimique alii confoederati, ceterique catholici principes occurrerint; brevi temporis spacio, tocius Italiae, et [29] consequenter reliqui orbis christiani monarchiam et imperium sibi comparabit. Vestrum igitur interest Ecclesiae et imperio, de quo procul dubio actum esset si rex gallorum Italia potiretur, succurrere. Recordamini quaeso, quot quantasque sacri imperii provincias sibi usurpaverit; vester erat, ut reliquas ommittam, ducatus genuensis qui nunc ipsius beneficium estimatur; vester erat comitatus Provinciae; vester delphinatus viennensis; vester principatus ebredunensis; vestrum erat totum regnum arelatense, quo universam Burgundiam affirmatur includi. Nec omnia galli sacro romano imperio eripuere: et hoc anno sabaudos et pedemontanos contra tua caesarea interdicta sibi morigeros habuere, sed sperandum est quod, sicut, non multo ante, comitatum Burgundiae eos tibi, Caesar, gravissimis irritatus injuriis reddere compulisti, ita in posterum, tibi assistentibus confoederatis, limitibus propriis facies esse contentos, et pernecessariam inde in turcas, sicut optas, expeditionem, Alexandro summo pontifice adjuvante, movebis: quod nomen tuum in perpetuo aeternitas celeberrimum reddet. Dixi.