Kaynak Türü
YAZIŞMA
Cilt No /Belge No
13/0114-17
Kayıt Tarihi
Haber Tarihi
Haberin Kaynağının Adı
Andrea Foscolo
Haber Kaynağının Niteliği
Balyos
Haberin Çıkış Yeri
Haberi Alanın Adı
Pietro Foscolo
Haberi Alanın Niteliği
Aile Bireyi
Haberin Geliş Biçimi
Mektup, Deniz yoluyla
Haberin Ulaştığı Yer
Venedik
Kayıt İçeriği

Osmanlı şehzadeleri arasındaki taht kavgası ve Safavilerin Anadolu'daki faaliyetleri hakkında.

Kaydın Metni

Sumario di una lettera di sier Andrea Foscolo baylo nostro a Constantinopoli, data in Pera a dì 27 avosto 1511, venuta per via di mar, dritata a sier Piero Foscolo suo fratello, copiosa di le nove de lì, et recevuta in questa terra a di 16 octubrio.
Come per altre sue scrisse di quelli (dil) Soffi sullevati sopra la Natolia, i quali hessendo partiti per andar a la volta dil paese dil signor Sophì, el terzo zorno da poi partiti el campo del Signor se ne acorse, zoè il gran Turcho, perchè loro partiti, haveano lassato i pavioni suso come se i fosseno in quelli. E visto questo, el magnifico Alli bassà con zercha 8000 persone o più o meno li deteno driedo, e li zonse el quarto zomo da poi el suo partir del campo. Fono a le man, fo morto el bassa dil Turco, e per quanto se dice, harìa scapolato se l' havesse voluto; ma visto haver investito et auto streta da diti Soffi, hessendo stà messi de mezo, epur retrati un'altra volta, intrò i'nimici e fo taiado a pezi e à voluto più presto morir da inimici che di man de' janizeri. E se dize che, quando i campi erano propinqui uno a l'altro, janizari haveano voluto far fati e Alli bassà non havea voluto, e da poi diti Soffi levati, dito bassà volse seguitarli, e acertasi janizari non li volse seguitar in parte e ave raxon, perchè erano a pie' e altri a cavalo. Non se intende il numero di le persone sono morte; ma tien siano stati assai in quel conflito e capi assai. Fono morti in più volte el bilarbeì di la Natolia, 4 zanzachi e ultimamente il bassà. Da poi, li Soffi sono andati a la volta dil paexe dil signor Sophì con el suo capo, benchè alcuni dicono el sia stà morto; ma dicono da vergogna. Il campo dil Signor è tornato, e hanno compito de ruinar la Natolia, fazando robaxon e schiavi di habitanti, digando esser de quelli setta di Soffi e fatto grandissimi danni. 
Il Signor Turco, in questo mezo, si ritrovo con persone 70 milia apresso Andernopoli, e soldan Selimbeì suo fiol con zercha 20 milia e più. E stati alguni zorni a questo modo, el Signor con el suo campo se levò et venia a questa volta di Constantinopoli, e Selimbeì, dubitando el non venisse de qui per voler meter l'altro fiol soltan Achmat in signoria, anche lui se levò zorni 4 da poi el levar del dito Signor, e il selimo zorno poi levato el Signor, da poi mezo zorno dito Selimbei se li zonse a le spale dil campo dil padre a tempo i erano per alozar, et zà comenzavano ad alozarsi. E visto il zonzer di sto campo dii fiol, tutti restono a cavallo lontan un campo da l'altro mezo mio, soltan Salimbeì sopra una colina e questi dil Turco a la pianura, e stete grande hora a questo modo. E sul tardi, el bilarbeì a quelli altri sanzachi fece intender quello i havea a dover far, o si dovesse investir over fesse venir soldan Selimbeì e farlo Signor, perchè a quel modo non si steva ben. El Signor ordinò fosse investido el campo di dito Selimbeì, e mosso il campo dil Signor verso l'altro, quello di Selimbei fece quel medemo, e subito si conzonseno, e se dize le zenti dil bilarbei e dil sanzacho di la Grecia dete luogo e lassò intrar le zente de Selimbei, e visto Selimbeì la carta dil Signor suo padre che solicitava e frequentan le sue zente li andasse adosso, fece segno a le zente soe se ritrazesse, e lui, montato sopra uno suo cavalo nominato la cexila, prestisimo tolse suso, e si dice ferito ma con poco mal. Fo morto uno suo bassà over consier molto savio e pratico, et molte di le sue zente, la quantità se dice in varii modi secondo la afition di le persone, da 1000 a 10 milia. 
Et scrive in questi zorni è arivà li a disnar con lui il dragoman de la Porta e uno altro, e par siano stati in campo, e chi dicea 1000 e chi 10 milia; ma sono stà da 5000 in suso di quelli di sultan Selim quasi tutti, e questo fo quando i tolseno ruga. El qual Salimbei è stà tradito da li sanzachi, perche li sanzachi li mandò a dir venisse che 'l Turcho era manchato e sarìa lui Signor. El qual Selimbei non era venuto per far fati contra il padre, e li è sta tolti li gambelli, chariazi e altre cosse. El qual è andato a la marina a Varna, è loco in streto, e li va adunando le soe zente, e sino hora havea da persone 12 in 15 milia, e si dize à spaiato messi al padre rechiedendo li sia restituito el suo li è stà tolto iniustamente, perchè lui non era venuto per combater e i soi l'aveano chiamato digando el venisse ch' el Signor era morto e lo volea far Signor. Hor el se ne stà io Varna, e sta a veder quello è per far il Signor suo padre. Dubita non meti sultan Achmat in signoria, e si questo seguisse è per far ogni mal.
E zonto il Signor de qui, zoè in Constantinopoli, la vezilia di Nostra Dona, a dì 14 avosto, a dì 17 inteseno sultan Achmat, l'altro fiol, esser venuto a queste bande con persone 4 in 5 milia, et era venuto con consentimento dil padre e non è lontano di qui meza zornata, e 'l padre è inclinator a darli la signoria, et è per suo voler passato de li, e saria zà fato Signor, si non fusse che dito sultan Achmat ha assa' che li sono contrarli e i no 'l voleno per Signor e cussì non poi vegnir avanti. Janizari è stati a la Porta a di 24 di questo, e il Signor à parlato con loro: i quali hanno dito a esso Signor con juramento averli promesso in Andernopoli de non far mutation de signor domente lui vivesse, e voglia mantenir la fede promesati, perchè (in)algun modo i non vol Achmat per signor. Li sanzachi con le zente sono alozati qui vicino fuora di Costantinopoli e sultan Achmat è sopra la Natolia non mia 6 lontano di qui, e sultan Selin, come ho dito, in Varna etiam lui non è molto lontano. 
Scrive si aspeta quelo determinerà el Signor, e si stà de li non senza pericolo di quello sia vedendo queste novità e desturbi. Li janizari fano consejo insieme, non vol Achmat per signor, pur n' è de quelli voriano compiaser el Signor. Conclude si vejera gran taiata, et infine dice haver per via dil dragoman di la Porta, che soltan Achmat è stato dal Signor una di queste notte, e in quella medema notte è tornato in drieto, e par el dito Signor suo padre li habi ordinato el ritorni al suo sanzachado perchè i schiavi non lo voi e maxime adesso. Di sultan Selimbeì nulla se intende; ma inteso loro questo, etiam lui se tirerà in Andernopoli, et metera pè li e farasse signor de la Grecia. Tamen fin hora i sanzachi non hanno auto licentia de tornar a li soi sanzachadi, per veder quello sucederù di sultan Selin etc. 

Kayıt Özeti

İstanbul'da balyos olarak bulunan Andrea Foscolo'nun 27 Ağustos 1511'de kardeşi Pietro Foscolo'ya Pera'dan yazdığı mektubun özetidir. Deniz yoluyla gelen mektup Venedik'e 16 Ekim'de ulaşmıştır. İstanbul'dan pek çok haber içermektedir.
Şah İsmail’e bağlı olanların Anadolu’da ayaklandıkları, Şah İsmail’in memleketine gitmek üzere harekete geçtikleri anlatılmaktadır. Vezir-i azam Ali Paşa’nın yaklaşık 8.000 kişiyle üstlerine vardığı, çarpıştıkları ve Ali Paşa’nın öldüğü belirtilmektedir. Söylentilere bakılırsa, istese bir darbe vurabilirmiş; ancak Şah İsmail’e yenileceğini ve bir kez daha geri çekileceğini görünce, yeniçerilerin elinde ölmektense düşmanın elinden ölmeyi tercih etmiştir. Yine söylentilere göre, ordular karşılaştığında yeniçeriler harekete geçmek istemiş, Ali Paşa istememiştir. Safaviler çekildiğinde, Paşa onları takip etmek istemiş, bu sefer de yeniçeriler istememiştir.  Bir bakıma haklıdırlar, zira bunlar piyade diğerleri ise atlıdır. Ölü sayısı bilinmemektedir, fakat özellikle ağalardan olmak üzere pek çok kişinin öldüğü sanılmaktadır. Anadolu Beylerbeyi, dört sancak beyi ve Ali Paşa ölmüştür. Safaviler ise kumandanlarıyla birlikte Şah’ın memleketine dönmüşlerdir. Gerçi kimilerine göre Safavilerin kumandanı da ölmüştür. Padişahın ordusunun da döndüğü, Anadolu’yu harabeye çevirdikleri, halkı soydukları ve esir ettikleri söylenmektedir.
Bu arada, Padişah’ın 70.000 kişi ile Edirne yakınlarında olduğu ve oğlu Selimbey’in ise 20.000’in üzerinde adamı olduğu belirtilmektedir. Durum bir süredir böyledir. Padişah bir ara ordusuyla birlikte kalkarak İstanbul’a geçmiş, Selimbey ise padişahın diğer oğlu Ahmed’i tahta geçireceğinden şüphelenerek dört gün sonra arkasından yola çıkmıştır. Selimbey babasının ordusuna yetişmiş, o da orada konaklamaya başlamıştır. Şehzadenin ordusunun geldiği görülmüştür. Selimbey bir tepede, padişah ise ovada konuşlanmıştır. Beylerbeyi ve sancak beyleri ne yapmaları gerektiğini görüşmüşlerdir. Padişahın şehzadenin ordusundan kendisine katılmak isteyenlerin teşvik edilmesini buyurduğu anlaşılmaktadır. Selimbey padişah babasının buyruğunu görünce, adamlarına işaret ederek geri çekilmelerini buyurmuştur. Kendisinin de hafif yaralandığı söylenenler arasındadır. Selim’in pek çok adamının yanı sıra hayli bilgili ve deneyimli bir paşasını da kaybettiği söylenmektedir. Ölü sayısı hakkındaki rivayetler 1.000 ile 10.000 arasında değişmektedir.
Yine bu sıralarda, sarayın tercümanı balyosa yemeğe gelmiştir. Ordugahda bulunan tercümanın 1.000 ile 10.000 arasında değişen rakama bir miktar açıklık getirdiği anlaşılmaktadır. Tercüman, geri çekilirken Selim’in yanında 5.000 kişi olduğunu söylemiş olmalıdır. Selim’in sancak beylerinin ihanetine uğramış olduğu, sancak beylerinin ona padişahın yetersiz olduğunu ve kendisinin padişah olacağını söyledikleri belirtilmektedir. Selim’in babasına karşı harekete geçmek için gelmediği ifade edilmektedir. Varna’ya iskeleye gittiği, orada adamlarını topladığı, o ana kadar 12-15.000 kişi toplandığı belirtilmektedir. Haksızlığa uğradığını, zira oraya savaşmak için gelmediğini, babasının adamlarının Padişah öldü diyerek kendisini padişah yapmak için çağırdıklarını açıklamak için babasına ulak gönderdiğinden söz edilmektedir. Sultan Ahmed’in tahta geçeceğinden şüphelenmektedir ve bunun gerçekleşmesi durumunda her yola başvurabilecek durumdadır.
Padişahın 14 Ağustos’ta İstanbul’a vardığı bildirilmektedir. 17 Ağustos’ta, padişahın diğer oğlu Ahmed’in 4-5.000 kişilik bir kuvvetle, babasının onayıyla geldiği, yarım günlük mesafede olduğu duyulmuştur. Babasının tahtı ona bırakmaya meyilli olduğu söylenmektedir. Yeniçeriler ayın 24’ünde saraya gelmişler, Padişah onlarla görüşmüştür. Yeniçeriler, Padişah’ın Edirne’deyken kendisi hayatta olduğu sürece tahtı başkasına bırakmayacağına söz vermis olduğunu hatırlatıp sözünü tutmasını istemişler, hiçbir şartta Ahmed’i padişah olarak istemediklerini dile getirmişlerdir. Sancak beyleri askerleriyle İstanbul’un dışında yakınlarda, Ahmed Anadolu tarafında 6 milden az mesafede, Selim ise söylendiği gibi Varna’da konaklamaktadır, ki Varna da çok uzak değildir.  Foscolo, durumu Padişah’ın belirleyeceğinin tahmin edildiğini yazmakta; yeniçerilerin birlikte görüşmeler yaptıkları, Ahmed’in padişah olmasını istemedikleri, Padişah’ı memnun etme niyetinde de olmadıkları belirtmektedir. Balyosun çıkabilecek karışıklıklara karşı teyakkuzda olduğu anlaşılmaktadır. Son olarak, divan tercümanından edindiği bilgilere göre, son gecelerden birinde Ahmed’in Padişah’a geldiğini ve aynı gece geri döndüğünü belirtir. Bu bilgilere göre, Padişah Ahmed’e kulların kendisini istemediğini, bu nedenle sancağına geri dönmesini söylemiştir. Selim hakkında ise bir bilgi gelmemiştir, fakat Edirne’ye geçeceği ve kendini Rumeli padişahı ilan edeceği söylentileri vardır. Sancak beylerine henüz sancaklarına dönmeleri için icazet verilmiş değildir. Anlaşılan Selim'in durumuna bakılacaktır.
 

Kaynak Bilgisi
M. Sanuto, I Diarii di Marino Sanuto, Forni Editore, Bologna, (1969).